صنعت تولید خوراک آبزیان در ایران که به همت شرکت شیلات ایران و سازمان FAO در اواخر دهه شصت و با راهنمایی های کارشناسان ان سازمان از جمله دکتر Albert Tacon برای اولین بار در سال ۱۳۷۴ تولید انبوه خود را آغاز کرد. در طی این سالها شاهد تحول و پیشرفت بسیار چشمگیری در این صنعت هستیم به نحوی که می توان گفت ایران بزرگترین تولید کننده خوراک آبزیان در منطقه است. اما در شرایطی که به نظر می رسد پتانسیل های تولیدی و صادراتی این صنعت با هدف رشد تولید ناخالص ملی و ارز آوری در شرایط تحریم، باید مورد توجه مسئولین کشور قرار داشته باشد، وزارت جهاد کشاورزی با حذف سهمیه نهاده های خوراک آبزیان، تیشه به ریشه این سرمایه ملی زده است. در جلسه هم اندیشی که با موضوع رفع موانع تامین نهاده ها و صادرات خوراک آبزیان، هفته گذشته به میزبانی اتحادیه تعاونی های کارخانجات خوراک دام، طیور و آبزیان بصورت آنلاین و با حضور دکتر مهدی شکوری سرپرست دفتر بهبود کیفیت، فرآوری و توسعه بازار آبزیان؛ مهندس قربانی رییس گروه فراوری آبزیان؛ مدیر کل میگو و مدیر کل باز سازی ذخایر ماهیان خاویاری دفتر پرورش میگو و دفتر ماهیان خاویاری سازمان شیلات ایران؛ خدایی مدیر عامل اتحادیه تولید و تجارت آبزیان، و نماینده پرورش دهندگان ماهی قزل الا و همچنین صاحبان و نمایندگان کلی کارخانجات فعال در صنعت خوراک آبزیان کشور برگزار شد، در خصوص شرایط خطیر و حساس صنعت تولید و تجارت آبزیان صراحتا هشدار داده شد. به گزارش دامیران، در این نشست عمده مشکلات این صنعت، از جمله به حاشیه رانده شدن صنعت آبزی پروری کشور از برنامه ها و اولویت های وزارت جهاد کشاورزی، عدم توجه و استفاده از ظرفیت های صادراتی و توان ارز آوری صنعت آبزیان کشور، فقدان برنامه های کوتاه مدت و بلند مدت در سازمان شیلات ایران، نبود عزم جدی در راس هرم وزارت جهاد کشاورزی برای پشتیبانی لازم از شیلات ایران در سیاست گذاری و اجرا برای حمایت از تولیدات خوراک آبزیان، در معرض تهدید قرار گرفتن سرمایه گذاری های انجام شده در این صنعت، عدم ثبات در بازار و قیمت ها، تبعیض در تخصیص نهاده ها به آبزی پروران کشور در مقایسه با سایر تامین کنندگان پروتئین حیوانی نظیر صنایع مرغداری و دامپروری توسط واگذاری به کارخانجات تولید خوراک آبزیان، نبود برنامه و سیاست های حمایتی لازم از این صنعت به منظور صادرات خوراک آبزیان و بویژه بهره بردن از فرصت های استثنایی موجود در پی بحرانهای اخیر منطقه (جنگ روسیه و اوکراین…) مورد تحلیل و واکاوی قرار گرفت. معضلات تخصیص و توزیع نهاده ها بر اساس اظهارات تولیدکنندگان خوراک آبزیان، راس هرم وزارت جهاد کشاورزی با نادیده گرفتن سرمایه های ملی آبزی پروری در ایران، از همان آغاز فعالیت سامانه بازارگاه از ابتدای سال ۹۹ و حذف نهاده ها برای این دسته از فعالین تولید محصولات پروتئینی و عدم تعیین تکلیف چگونگی تامین آن چالش عظیمی برای این بخش از تولیدات کشور ایجاد کرد. پس از آن با پیگیری کارخانجات و تلاش مسئولین شیلات ایران فقط از ابتدای تیر ماه، سهمیه خوراک آبزیان از محل نهاده های وارداتی تعیین گردید که آن هم در ابتدای دی ماه قطع شد که حاکی از عدم اولویت هزاران شاغل فعال در زمینه آبزی پروری کشور برای مدیران جهاد کشاورزی است. در آغاز امسال در ادامه پیگیری ها و با نظرمساعد وزیر جهاد کشاورزی، در حالی قرار بر این شد که نهاده های مورد نیاز برای تولید خوراک آبزیان با ارز نیمایی تامین شود، که چنین امکانی در سامانه بازارگاه تعریف نشده بود و این مدیران وزارت جهاد را ناچار از تخصیص سهمیه نهاده کنجاله سویا به کارخانجات خوراک آبزیان از محل واردات با ارز ترجیحی به صورت علی الحساب کرد. بنا بر این شد که این فرایند تا زمان تعیین تکلیف ارز ترجیحی و یا تعیین فرایند تخصیص ارز نیمایی یا آزاد به نهاده های مورد نیاز آبزیان ادامه داشته باشد. تصمیمی که به دلیل محدودیت ذخائر استراتژیک و واردات نهاده، هنوز به طور کامل عملیاتی نشده است. آن طور که پیداست، دولت در شرایطی مسئولیت تامین و توزیع نهاده های مورد نیاز در کشور را انحصارا به شرکت پشتیبانی امور دام سپرده است که به اعتقاد فعالان صنفی، این شرکت امکانات، نیروی انسانی و تجهیزات انبارش این حجم از نهاده را در اختیار ندارد، و کارخانه دار تولید غذای آبزیان الزاما مجبور می شود برای تامین نهاده های مورد نیاز خود از محل بازار آزاد (که در واقع از محل تتمه سهمیه واحدهای مرغداری توسط مرغداران به بازار عرضه می شود) اقدام کند که در این صورت نیز باید در مقابل تفحص های نهاد های نظارتی به عنوان کالای قاچاق پاسخگو باشد. تمام این عوامل، تامین نهاده برای کارخانجات خوراک آبزیان را به حاشیه رانده و این صنعت، و به تبع آن صنعت پرورش آبزیان کشور را به سمت تعطیلی سوق داده است. یکی از فعالان صنفی در جلسه هم اندیشی که روز سه شنبه به میزبانی اتحادیه تعاونی های کارخانجات خوراک دام، طیور و آبزیان و هماهنگی دکتر حمیدرضا مشفقی، پیشکسوت این صنعت برگزار شد، با توضیح شرایط حاکم بر بازار نهاده های کشور گفت:« با توجه به برنامههایی که وزارت جهاد کشاورزی در زمینه توسعه شیلات در کشور دارد، هیچ گونه نگاه مثبتی برای تامین نهاده ها باعرض ترجیحی برای صنعت خوراک آبزیان وجود ندارد. صنعت شیلات ایران در ماه به ۱۵ هزار تن کنجاله سویا برای تامین خوراک آبزیان احتیاج دارد ولی ما نهایتا پانزده روز پیش موفق شدیم رقم بسیار بسیار کمتر از این را از طریق سامانه بازارگاه با موافقت وزارت جهاد کشاورزی خرید کنیم و تا به امروز نیز متاسفانه با وجود تلاشهای که داشتیم هنوز موفق به انتقال این کنجاله سویا نشده ایم. متاسفانه مسیر سختی را پیش رو داریم و امیدهای ما برای تامین مواد اولیه مورد نیاز کارخانجات حتی برای ده روز آینده نیز از بین رفته، و سرمایه گزاری های انجام شده در صنعت شیلات کشور به مخاطره افتاده است. اگر این مشکل حل نشود، به جرات می توانم بگویم که کارخانجات ظرف دو هفته آینده تعطیل خواهند شد.» بنا به گفته تولیدکنندگان، این عدم تامین نهاده به کنجاله سویا محدود نشده و کارخانجات برای تامین آرد و پودر ماهی نیز با چالش مواجه هستند. کاهش تولید کنسرو ماهی به دلیل حذف این محصول از سبد غذایی قشر ضعیف و متوسط جامعه از یک سو، و ممنوعیت صید در دهانه خلیج فارس و اقیانوس هند از سوی دیگر دلایل اصلی کاهش تولید پودر ماهی در کشور و نیاز به واردات این نهاده هستند. خطر نابودی صنعت شیلات در پی عدم تامین نهاده کارخانجات خوراک آبزیان در شرایطی در معرض تهدید تعطیلی قرار گرفته اند که تولید آبزیان دوره پیک تولید را طی می کند و صنعت میگو و ماهیان سردابی، تولید خود را آغاز کرده اند و تولیدکنندگان آبزیان حتی مجوز دریافت نهاده خام را نیز ندارند. در چنین وضعیتی هر گونه برنامه ریزی برای تامین مایحتاج واحد های آبزی پروری ممکن نیست که چنین وضعیتی موجب بی ثباتی در برنامه آبزی پروران صادر کننده واحد های پرورش میگو و ماهی نیز خواهد شد. عدم ثبات در بازار و قیمتها دغدغه دیگر تولیدکنندگان در این حوزه است که صنایعی مانند تولید میگو را با چالش مواجه کرده و افزایش قیمت نهاده ها احتمال از دست رفتن مزیت رقابتی میگوی ایرانی در بازارهای صادراتی را بالا برده است. از دست رفتن مقاصد صادراتی و منابع تامین ارز کشور نیز، پیامد منفی دیگر این نادیده گرفته شدن صنعت شیلات از سمت وزارت جهاد کشاورزیست. به گفته کارشناسان، هیچ کشوری حتی در زمان جنگ نیز مقاصد صادراتی خود را فدا نمیکند. سیاست دوگانه پیگری ارزآوری برای کشور از یک سو و سنگ اندازی جلوی پای صادرکنندگانی که ۱۵ سال بازارهای صادراتی را به خوبی تامین و حفظ کرده اند، نشان از عدم توانایی تصمیم گیری در سطوح مدیریتی کشور دارد. صدور مجوز واردات نهاده با ارز آزاد برای تولیدکنندگان محصولات آبزیان صادراتی به شرط صدور مجوز صادرات مجدد، و یا تامین نهاده های مورد نیاز از محل نهاده های وارداتی با ارز ترجیحی و باز پس گیری یارانه اعطایی از طریق اخذ عوارض گمرکی می تواند راهکار های مناسبی برای حفظ صنایع شیلاتی منجر به صادرات کشور باشد. ظرفیت های بالقوه صادراتی خوراک آبزیان و شرایط استثنایی فعلی خدایی دبیر کل اتحادیه تولید و تجارت آبزیان، با اشاره به این که در حوزه تولید و تجارت آبزیان دغدغه و مسئله مهمتر از تامین نهاده ها و خوراک وجود ندارد گفت: در حال حاضر امکانات و تجهیزات تولید خوراک آبزیان ما بسیار خوب است و ما با وجود امکان تامین کل نیاز کشور از توان صادراتی خوبی در این زمینه برخوردار هستیم وی افزود: اعتقاد من این است که سازمان شیلات در حال حاضر هیچ وظیفهای به جز حل مشکلات نهاده تامین خوراک و افزایش قیمتی که به همه ما تحمیل شده ندارد. با توجه به اینکه رویکرد سازمان شیلات ایران توسعه آبزی پروری است، تامین نهاده ها گلوگاهی بسیار بسیار بزرگ است که اگر ریاست محترم سازمان، معاونت ها و بخش های مختلف، همه کارهای خود را تعطیل کنند و فقط بحث نهادها را پیگیری کنند بزرگترین خدمت را به این صنعت کردهاند. در غیر این صورت می توان گفت که مسئولیت خود را به درستی انجام نداده اند، چرا که به هر حال متولی و بلندگوی ما در وزارت جهاد کشاورزی سازمان محترم شیلات است.
